Άγιος Μάρκος

Τον καιρό που ήρθανε από την Πόλη τα δώδεκα Αρχοντόπουλα , εχτίσανε απαδά που θωρείται και είναι το χαμάμι, μιαν εκκλησά τριμάρτυρη. Άγιοι Δέκα, Άη Γιώργης και Αγία Φωτεινή. Τα κονίσματα κείνον τον καιρό ήτανε σγουραφιστά στσι τοίχους. Ύστερα περάσανε χρόνοι πολλοί και διαμοιραστήκανε οι Φράγκοι το βασίλειο της Πόλης . Τότες η Κρήτη ήπεσε στο μεριδικό τω Βενετσάνω. Οι Βενετσάνοι ήτονε Χρισθιανοί αμά φραγκόσκυλοι. Δεν εχαλάσανε τσι εκκλησιές, μόνο τσι αφήκανε να λειτουργούνε. Εχτίσανε όμως και δικές τως εκκλησίες και τοτέσας εχτίσανε μπεσπελή κολητά στην τριμάρτυρη, βενετσάνικη εκκλησία «τον Άγιο Μάρκο» και την αυλή την είχανε ως είδος Νεκροταφείο. Οι Βενετσάνοι εχτίσανε και μπεντένια μα γίνηκε μεγάλος σεισμός και τος τα γκρέμισε. Τότες πρέπει να γκρεμίστηκε και ο Άγιος Μάρκος κι’ επόμεινε ένας τοίχος ορθός, απούτονε απάνω σκαλισμένος ο Άγιος Μάρκος . Ήθελε πρέπει ο Άγιος - μεγάλη η Χάρι Ντου και νάναι βοήθειά σας – να σταθή να βλέπη τσι χρισθιανούς, να μην πάθουνε κακό, μούδε απού τσι Βενετσάνους μούδε απού τσι μπουρμάδες , απού ‘τανε μελλούμενο να πάρουνε το Κάστρο. Ύστερις εχτίσανε καινούργια μπεντένια κι’ εφήκανε πόρτες για να μπαινοβγαίνουν οι άθρωποι και τοσέ βγάλανε ονόματα των πορτώ. Εμάς ετούτη ‘πόρτα απούναι κοντά μας λέγεται «τω Χανιώ η Πόρτα». Πολλά κακά επάθανε οι Καστρινοί απού τσι βενετσάνους μα σκιάς ελατρεύγανε την πίστη ντως στα φανερά, γιατί ήρθανε ύστερα οι σκύλλοι απού ήσανε τρισχερότεροι, κι κάψανε τσι εκλλησές, κι’ εκάμα τζη τζαμιά και χαμάμια. Ετοτέσας ντελόγο επήρανε οι Τούρκοι την τριμάρτυρη και την εκάμανε χαμάμι και το χαρίσανε του Μαυραλή. Εσπρίσανε τσι τοίχους για να σβύσουνε οι εικόνες, μα οι τοίχοι ανεξερνούσανε τον ασβέστη και ήβγαινε. Το χαμάμι δεν εζεσταίνουντανε με όσα ξύλα και να του βάνανε και τσι έπιασε φόβος τσι Τούρκους. Τώπανε κουρφά κουρφά σε ένα Χριστιανό και αυτός τσι εσυμβούλεψε να φωνιάξουν ένα γέρο παπά να κάμη αγιασμό. Εφωνάξανε τον παπά, ήκαμε τον αγιασμό, το χαμάμι εζεστάθηκε. Κάθε ντις και ντάη, ο Μαυράλης εφώναζε τον παπά, και απίς απόθανε το ίδιο εκάνανε οι μοιρασχόροι ντου κι’ ακόμα και σήμερα, αυτοί οι Τούρκοι που τώχουνε, ως τώβρανε ετσά το λαλούνε, κάθε μήνα παπά φέρνουνς και τόσε κάνει αγιασμό. - Ετσά ήτονε τα πράμματα, η τριμάρτυρη χαμάμι, ο Άγιος Μάρκος γκρεμισμένος, οντέν ήφταξε στον Κούλε ένα καΐκι Αρμένηδες μαζύ με το Δεσπότη ντως. Ο Τούρκος ο Παχιάς δεν ήθελε να τσ’ αφήση να βγούνε όξω, γιατί οι τούρκοι είχανε πολλή αμάχη με τσι αρμένηδες. Τότες ο Δεσπότης ήπεψε ριτζατζήδες (παρακαλετάδες) του Παχιά και τόνε παρακάλεσε να τον αφήση να ρίξη σαΐτα κι όπου πέση να του χαρίση «όσο τόπο πιάνει η προβιά ενούς χρονιάρικου αρνιού». Σαν τώκουσε ο Παχηάς ετσουκνογέλασε και ήπενε «Άϊ σαν είναι για τοσονά λίγο μπράμμα άστε τόνε κ’ αυτό να παίξη τη σαΐτα ντου». Ρίχνει το λοιπόν τη σαΐτα ο Δεσπότης και πάει μια ολιά παρά κάτω απού τον Άγιο Μάρκο. Ύστερα βγαίνει με την προβιά στο χέρι και πάει να προσκυνήση τον παχιά. Ύστερα απίς επροσκύνησε, τούδωκε ο παχιάς χαρτί με βουλωτήρι «πως έχει χέρι δικαίωμα να πιάση τόσο τόπο, όσο μπορά πιάση μιαν αρνίστικη προβιά» Εξαναπροσκήνησε ο αρμενοδεσπότης κι ήφυγε. Δυό Τούρκοι τσαούσηδες τον επήγανε στο μέρος απού ήπεσε η σαΐτα. Τότες μάνι μάνι ο Δεπότις ήβγαλε ένα ψαλίδι κι’ ήκοψε την προβιά στενή στενή μονοκόμματη λουρίδα κι εστερέωσε τη μίαν άκραν με μια πέτρα. Οι τσαούσηδες του εναντιώθηκανε, μα ο δεσπότης ήρχιζε να τσι σιργουλεύγη : «προβιά ήκοψα μπέηδες, προβιά λέει και το χαρτί, δεν ήκοψα άλλο πράμμα». Δεν εκαντίζανε όμως αυτοί και επήγανε οπίσω στον παχιά και του κάμαν τα σκιαέθια. Τότες ο παχιάς ήπενε : «Βαλάϊ όρκο ήκαμα και δεν μπορά τονε πάρω πίσω, μα εκαταφερέ μου τηνε ο σκαταρμένης. Αφήτε τονε δα να δούμενε το ίντα δα ξετελέψη.» Εστερέωσε τότες ο δεσπότης και την άλλην άκρα τση προβιάς και την εξάπλωσε κι’ έκαμε κύκλο, κι ετσά ήπιοσε πολύ σπιτότοπο. Ήχτισε την πρώτην αρμενόκκληα, τον Άγιο Ιωάννη τον βαφτιστή, και γύρου γύρου σπίθια κι’ έκατσαν οι αρμένηδες. Ηπήρε και τον Άγιο Μάρκο με την περιοχή. Τον τοίχο απού είχενε σκαλισμένο τον Άγιο Μάρκο, τον ήφηκε τοίχο του σπιθιού ντου, ως τονέ θωρείτε και σήμερο. Στο περιαύλιο ηύρενε κόκκαλα και τα σκέπασε. Εφήκανε ένα κομμάτι για μπαξέ και το αποδέλοιπο το κάμανε σπίθια για το δεσπότη. Σ’ αυτό το δεσποτικό εκάθουνταν κι ο ντέρ μπαμπάς απούκαμε νύφη τη θεία μου που μ’ ανέθρεψε και μου χάρισε τα σπίθια που καθουμέστανε και που θα κάθεστε και σείς καλό να σάσε κάμουνε. Άμα να το κατέχετε, πως ο τόπος ετούτος είναι άγιος και να κάνετε κι σείς ότι με θωρείτε και κάνω κι’ εγώ, και που θα το κάνω, ώστε να σή αέρας η τρίχα μου. (Εθύμιαζε πρωί βράδυ τον Άγιο Μάρκο, και τα σημεία όπου ευρέθηκαν κόκκαλα, όταν επί των ημερών της έγινε μια εκσκαφή θεμελίων για τροποποίηση της κστοικίας της. Άγιε Μάρκο μου κι Άγιε Μύρω μου απόύ κατέχευε τα κουρφά και τα φανερά», αυτή ήταν η διαρκής επίκλησις της). Ο Άγιος Μάρκος ανάγλυφος όπως ακριβώς τον γνώρισε η μάμμη μας μεγαλώνοντας μέσα στο δεσποτικό σπίτι, βρίσκεται και σήμερα το σπίτι της αδελφής μου στην οδό Ματίου 3. – Είναι γνωστόν πως οι Βενετσιάνοι είχαν για προστάτη τους τον Άγιο Μάρκο, καθώς είναι γνωστόν και το γιατί. Στο Μεγάλο Ναό του Αγίου Μάρκου που είχαν κτίσει στο Ηράκλειο, εκυμάτιζε περήφανα η σημαία, και με αυτήν παραβάλλει ο ερωτευμένος την εκλεκτή του όταν την επονομάζει «ομορφοκαωμένη του παντιέρα τ’ Άη Μάρκου». (Μαυραλή = Όρα και Συλαμιανάκι Αγ. Μηνάς σελ. 48 – 49 όπου αναφέρει το χαμάμι που Αλή βέη και συμπληρώνει «ίσως πρόκειται περί Ναού». Όχι ίσως αλλά πρόκειται. Και εγώ ενθυμούμαι τις τοιχογραφίες μέσα στο λουτρό μέχρι του 1915. Μετά την Ένωση της Κρήτης, όλα τα γέρικα κόκκαλα της Γειτονιάς, ήλπιζαν, πως το χαμάμι θα ξαναγινότανε Εκκλησία. Όταν όμως αγοράστηκε από τον Γεώργιο Βαρδάκι το χαμάμι κατεδαφίστηκε εξ ολοκλήρου. Τα βέβηλα χέργια δεν εφείσθησαν ουδέ των τοιχογραφιών. Ανοίχτηκε και δρόμος, η νυν Ματίου, με έξοδον προς την Κεντρικήν οδόν. Το ακριβές του πράγματος γνωρίζομε μείς που ζήσαμε τρείς γενεές στον Ιερό αυτό χώρο).