Το Κάστρο της Ερεσού

Είναι γνωστό πως, όταν στα 1462 ο Πορθητής κυρίεψε την πρωτεύουσα της Λέσβου τη Μυτιλήνη, όλο το υπόλοιπο νησί υποτάχτηκε στον καταχτητή ακολουθώντας την τύχη της πρωτεύουσας. Αν εξαιρεθεί η Μήθυμνα που γιαυτή έχουμε κάποιες πληροφορίες πως αποπειράθηκε ναντιτάξει κάποια ανώφελη αντίσταση, όλες οι άλλες σπουδαίες οπωσδήποτε πόλεις του νησιού, πολύ φρόνιμα κάνοντας, σπεύσανε αμέσως να προσκομίσουν στον Καταχτητή «γήν και ύδωρ». Ιστορικά τουλάχιστο αυτό είναι βεβαιωμένο. Ξέχωρα για την Ερεσό, για την οποία και θα γίνει λόγος στο σημείωμα αυτό, υπάρχει μια παράδοση που τη βρίσκουμε και σήμερα ολοζώντανη, η ίδια πάντα αθάνατη και πολύκλαδη ελληνική παράδοση του κάστρου της Ωριάς με την πολιορκία και με το θάνατο ακόμα της θρυλικής ωραίας βασιλοπούλας. Το κάστρο της Ερεσού, έτσι ψηλό κι απότομο όπως είναι, υψώνεται επιβλητικό στο θεατή. Στην ανατολική πλευρά ορθώνεται ένα κομμάτι από το πιο καινούριο τείχος και κοντά γερτός ένας τεράστιος πύργος – στερνά απομεινάρια του μεγάλου τείχους που σε παλιότερα χρόνια περιτριγύριζε την επίπεδη κορυφή του. Άφθονα ρεποθέμελα παντού, ένα πλήθος σκορπισμένες πέτρες δουλεμένες κι όχι μεγάλες στέρνες φανερώνουν συστηματική εργασία για το αποτελεσματικό αντίκρυσμα μια μακρόχρονης πολιορκίας. Αλεπάλληλες σειρές τειχών που το περιτριγυρίζουν και που σήμερα κατά διαστήματα βλέπουμε τ’ απομεινάριά τους, τόκαναν να είναι ένα από τα πιο «ερυμνά» τόσο, που δύσκολα μπορούσε να το χωρέσει ο νους του απλοϊκού χωριάτη πως το κάστρο αυτό παραδόθηκε τόσο άδοξα χωρίς να προηγηθεί λυσσώδικη προσπάθεια απ’ έξω κι απεγνωσμένη άμυνα από μέσα. Όλα και σήμερα ακόμα κάτι τέτιο προυποθέτουνε. Μα ας έρθουμε στην ωραία παράδοση. Πολύχρονη πολιορκία στάθηκε ανίκανη να ρίξει το κάστρο. Κοι πολιορκητές χρησιμοποίησαν μεπιτυχία και το τελευταίο τους όπλο: το δόλο. Ένας Τούρκος ντύθηκε γυναίκεια μαύρα ρούχα και παράσταινε την έγγυο χήρα. (Άλλη έκδοση μας πληροφορεί πως ντύθηκε απλά γριά). Κόντεψε στο κάστρο και με κλάμματα παρακαλούσε τον πορτιέρη να τη λυπηθεί, σαν ετοιμόγεννη που ήταν να την μπάσει στο κάστρο. Εκείνος τη συμπόνεσε και της έκανε το χατήρι. Για τη νύχτα κάπια φιλόξενη γριά βρέθηκε να της δώσει άσυλο στο σπίτι της. Μα το βράδυ ο Τούρκος που με τόση επιτηδειότητα κατόρθωσε ως τώρα να τους ξεγελά, έπιασε κουβένται με τη γριά πάνου στο θέμα που αφορούσε η αποστολή του . Με προσποιητό θαυμασμό υποστήριξε πως το κάστρο δεν μπορεί από πουθενά αποτελεσματικά να το χτυπήσει ο εχθρός. Κουβέντα στη κουβέντα με περισσή τέχνη ψάρεψε από τη γριά την πληροφορία πως, σωστός ο λόγος του, μα να οι εχτροί χτυπούσαν από το «Φονιά», ωρισμένως θα είχαν αποτελέσματα. Με το ξημέρωμα της άλλης μέρας η έγγυος κατόρθωσε να εξαφανιστεί. Η πληροφορία είχε παρθεί. Το κάστρο χτυπήθηκε από το μέρος που έπρεπε. Δεν μπόρεσε ν’ ανθέξει περισσότερο στο τόσο πετυχημένο κανονίδι. Από τότες, το ύψωμα που στήθηκαν τα εχτρικά κανόνια νοματίστηκε «Φονιάς». Γυμνό, πετρώδικο, μαύρο, κατσουφιασμένο όπως είναι, μοιάζει το μούτρο του φονιά. Η Βασιλοπούλα, Σαμφούλα (Σαπφώ) όπως την ονομάζει η παράδοση, την ώρα της καταστροφής κεντούσε πάνου στη μαλαματένια της μαγκάνη. Βλέποντας τον εχτρό να χυμάει στο κάστρο της, πέταξε τη μαγκάνη στη στέρνα. κη κόρη από τον πύργο κάτω πέταξε μήτε σε πέτρα πέφτει, μήτε σε κλαριά. Τη δέχτηκαν απαλά τα ήσυχα νερά της «Μινάβρας» και την έκρυψαν για παντοτινά στα σπλάχνα τους. Υπήρξεν η πολιτεία η μεγάλη, η πλουσία, η ξακουστή. Με τις μεγάλες εκκλησίες και το απόρθητο το κάστρο. Τώρα οι Τούρκοι Που τα ρήμαξαν όλα κιόσοι απόμειναν αναγκάστηκαν να φύγουν και να κρυφτούν μακρυά στο βάθος, σάλλη τοποθεσία, φτωχοί και διωγμένοι σένα μικρό χωριό χωρίς μεγάλες εκκλησίες, χωρίς κάστρο, κρυφά ‘π τον άλλο κόσμο. Αρχίζουν τώρα τα δύσκολα χρόνια που η ανάμνησή τους μένει ακόμα κάτι σαν θρύλος, σαν παραμύθι. Το κάστρο έμεινε μια απλή «βίγλα». Μια βαλανιδούλα το μόνο που στέκει σήμερα όρθο στην κορυφή, μας θυμίζει το βιγλάτορα που, πλερωμένος από την κοινότητα, ήταν υποχρεωμένος να παρακολουθεί τα ουρανοθέμελα στο φόντο της θάλασας και να σημειώνει την εμφάνιση του πειρατικού καραβιού που ερχότανε με πανιά ανοιγμένα για την Έρεσο. Αυτός τότε θα ειδοποιούσε με συνιάλο του κοι χωριανοί όλοι με κλεισμένοι στα σπίτια τους, θ’ αντιμετωπίζανε τον κοινό κίντυνο.