Για τί οι “Κάξοι” της Ηπείρου ωνομάσθησαν “Άγιος Κοσμάς”

Κάποια παληά κατάρα εκάθητο επένω εις το μικρό χωριό των Ιωαννίνων και δεν το άφηνε να προοδεύση. Προ εκατόν πενήντα τόσων χρόνων είχε περάσει από εκεί ο πολυύμνητος Άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός ή Ηπειρώτης, ο εμψυχωτής της Χριστιανικής και Ελληνικής Ιδέας κατά το σκοτεινόν δια την Ελλάδα δεύτερον ήμισυ του δεκάτου όγδοου αιώνος, ότε η ανάγκη έκαμνε πολλούς Έλληνας να τουρκέψουν. Ο Άγιος Κοσμάς συνεκράτησεν εις τον Χριστιανισμό μυριάδας Ελλήνων εις όλην την Βόρειον Ελλάδα. Αλλά και δεν τον υπεδέχοντο παντού με φιλόξενο τρόπο. Πολλές φορές και οι πρόκριτοι και οι παππάδες και άλλοι κακοί ή αδιάφοροι όχι μόνον τον ημπόδιζαν να εισέλθει να διδάξη εις την πόλιν των, αλλά και ήγειρον τα πλήθη εναντίον του και τον κατηγορούν εις τους Τούρκους ως ανατροπέαν. Ο Άγιος, δια να συγκρατή τους Έλληνας εις τα πάτρια, μετεχειρίζετο και την βία, την απειλείν, τον αφορισμόν, την κατάραν, εκεί όπου έβλεπεν ότι με πείσμα των επιμένουν οι Έλληνες εις αντίχριστιανικάς ή αντιπατριωτικάς εκδηλώσεις. Και είναι πολλά πραγματικώς τα θαύματα του ταληθινά, τα οποία ήσαν καλά και ευεργετικά δι’ όσους εδέχοντο την διδασκαλίαν του, κακά δε και καταστρεπτικκά δι’ όσους απέστρεφον το πρόσωπον των υπό αυτόν. Το χωριό είχεν ολιγώτερα από σαράντα σπίτια. –«Ποτέ να μην περάσουν τα σαράντα» λέγει η παράδοσις ότι κατηράσθη ο Άγιος Κοσμάς. Και η κατάρα του έπιασε και διατηρήθη. Οι Καξοί εξακολουθούν να μένουν ένα φτωχό κι ελεεινό χωριό με ολίγα σπίτια, που ο αριθμός των δεν ηύξανε ποτέ. Έπειτα από εκατόν πενήντα χρόνια οι κάτοικοι των Καξών, οι πέμπτοι εγγονοί εκείνων που ημπόδισαν τον Άγιον Κοσμάν, δια να τον εξιλεώσουν και να κάμουν να σηκωθή η κατάρα του από αυτούς και από το χωριό των, έδοσαν το όνομα «Άγιος Κοσμάς» εις τους Καξούς. Αυτή είναι και η αιτία της αλλαγής του ονόματος του χωριού